Próximo(s)

¿Un modelo penitenciario propio y diferenciado?

Características de la política de ejecución penal en Catalunya 40 años después del traspaso de las competencias

Autores/as

DOI:

https://doi.org/10.35295/osls.iisl.2451

Palabras clave:

Política penitenciaria, Descentralización, Garantismo, Reinserción, Cataluña

Resumen

El artículo analiza el desarrollo del modelo penitenciario catalán tras 40 años de gestión autonómica desde el traspaso de competencias en 1983. La investigación plantea dos preguntas: ¿existe un modelo penitenciario catalán propio? Y, si es así, ¿cómo se ha construido únicamente con competencias ejecutivas? Mediante una metodología histórico-institucional y análisis documental y de entrevistas, se identifican siete características del modelo: dinamismo en los centros, centralidad del tratamiento, seguridad dinámica, porosidad y abertalidad del sistema, acompañamiento en el tránsito a la comunidad y conocimiento experto. Se concluye que la Generalitat de Catalunya ha logrado configurar una política penitenciaria singular, garantista y orientada a la reinserción, gracias a haber conseguido una combinación virtuosa de políticas basadas en valores y evidencias; el consenso político de las élites; y la implicación y presión del tejido social. El caso catalán muestra que es posible construir modelos diferenciados a pesar de no contar con competencias legislativas.

Descargas

Los datos de descargas todavía no están disponibles.

        Metrics

Estadísticas globales ℹ️

Totales acumulados desde su publicación
119
Visualizaciones
37
Descargas
156
Total

Biografía del autor/a

Carles Ferreira, Universidad Nacional de Educación a Distancia

Profesor sustituto de Ciencia Política en la Universidad Nacional de Educación a Distancia (UNED). Doctor en Política Comparada por la University of Kent; Máster en Política y Democracia por la UNED; Máster en Comunicación y Estudios Culturales y Graduado en Ciencia Política por la Universidad de Girona (UdG). Ha desarrollado su labor docente e investigadora en universidades británicas y españolas, y sus trabajos se centran en la política comparada y la gobernanza multinivel. Sus investigaciones recientes abordan temas de comunicación política, nacionalismos y cambio constitucional, así como el auge de la derecha radical y los autoritarismos. Sus publicaciones incluyen artículos y capítulos en editoriales y revistas nacionales e internacionales. Entre 2022 y 2024 fue asesor en la Conselleria de Justicia, Derechos y Memoria del Govern de la Generalitat de Catalunya y, más allá de su actividad académica, trabaja también como consultor en asuntos públicos (2025-).

Citas

Adelantado, J., 1992. Disciplina social y organización interna de la cárcel. Síntesis del estudio de una prisión catalana. Papers [en línea], 39, 77-100. DOI: https://doi.org/10.5565/rev/papers/v39n0.1639

Aebi, M.F., y Cocco, E., 2025. SPACE I - 2024 – Council of Europe Annual Penal Statistics: Prison populations. Council of Europe. Disponible en: https://wp.unil.ch/space/files/2025/09/250924_rapport-space-i-2024.pdf

Andrés-Pueyo, A., Arbach-Lucioni, K., y Redondo, S., 2018. The RisCanvi: Anew tool for assessing risk for violence in prison and recidivism. En: J.P. Singh et al., eds., Recidivism Risk Assessment: A Handbook for Practicioners [en línea]. Londres: Wiley, 255-268. Disponible en: https://doi.org/10.1002/9781119184256.ch13 DOI: https://doi.org/10.1002/9781119184256.ch13

Ballester, J., 2024. Sanitat penitenciària als anys 90. En: P. Montero y C. Vasilescu, eds., 40 anys de competències penitenciàries. Barcelona: Departament de Justícia (libro no publicado).

Bennett, A., y Checkel, J.T., 2015. Process Tracing [en línea]. Cambridge University Press. Disponible en: https://doi.org/10.1017/CBO9781139858472 DOI: https://doi.org/10.1017/CBO9781139858472

Brandariz, J.A., 2024. Sobre la punitividad: Hacia una agenda de investigación sobre los cambios en el clima penal. Boletín Criminológico [en línea], 30. Disponible en: https://doi.org/10.24310/bc.30.2024.20672 DOI: https://doi.org/10.24310/bc.30.2024.20672

Capdevila, M., et al., 2023. Taxa de reincidència penitenciària 2020. Barcelona: Centre d’Estudis Jurídics i de Formació Especialitzada.

Cid, J., 2009. Is Imprisonment Criminogenic?: A Comparative Study of Recidivism Rates between Prison and Suspended Prison Sanctions. European Journal of Criminology [en línea], 6(6), 459-480. Disponible en: https://doi.org/10.1177/1477370809341128 DOI: https://doi.org/10.1177/1477370809341128

Committee for the Prevention of Torture (CPT), 2025. Visit Report Spain, November – December 2024. Brussels: European Committee for the Prevention of Torture and Inhuman or Degrading Treatment or Punishment.

Cuaresma, D., y Nicolás, J., 2008. Actituds professionals dels funcionaris penitenciaris. L’efecte de la formació inicial. Barcelona: Centre d’Estudis Jurídics i Formació Especialitzada.

Domènech, X., 2022. Lucha de clases, franquismo y democracia. Obreros y empresarios (1939-1979). Madrid: Akal.

Enjuanes, J., et al., 2023. El procés de transició a la llibertat en els centres penitenciari catalans: Un estudi empíric de l’aplicació del tercer grau en art. 86.4 del RP en temps de pandemia. Barcelona: Centre d’Estudis Jurídics i Formació Especialitzada.

Esping Andersen, G., 1991. Los tres mundos del capitalismo de bienestar. Valencia: Tirant lo Blanch.

Font, M., 2024. Medi obert: les unitats dependents. En: P. Montero y C. Vasilescu, eds., 40 anys de competències penitenciàries. Barcelona: Departament de Justícia (libro no publicado).

Gallego, R., Gomà, R., y Subirats, J., 2003. Estado de bienestar y comunidades autónomas la descentralización de las políticas sociales en España. Madrid: Tecnos.

Gallego, R., y Subirats, J., 2012. Spanish and regional welfare systems: Policy innovation and multi-level governance. Regional & Federal Studies [en línea], 22(3), 269-288. Disponible en: https://doi.org/10.1080/13597566.2012.688271 DOI: https://doi.org/10.1080/13597566.2012.688271

Germán Mancebo, I., 2024. El cumplimiento del tercer grado penitenciario en la CAE: Reinserción, regresión en grado y quebrantamiento de condena. Donostia/San Sebastián: IVAC-KREI.

Gerring, J., 2007. Case study research: principles and practices. Cambridge University Press. DOI: https://doi.org/10.1017/CBO9780511803123

Güerri, C., 2020. De carceleros y ayudantes. El rol de los funcionarios de interior en los centros penitenciarios españoles. Barcelona: Atelier.

Hernáez, A., Blanch, M., y Fortià, S., 2025. Paper dels i les professionals de la Criminologia al Departament de Justícia i Qualitat democràtica. Barcelona: CEJFE.

Knoepfel, P., et al., 2012. Análisis y gestión de políticas públicas. Madrid: Ariel.

Larrauri, E., y Martí, M., 2020. Una defensa de la clasificación inicial de las penas cortas en régimen abierto. Revista Española de Investigación Criminológica [en línea], 18(1), 1-34. Disponible en: https://doi.org/10.46381/reic.v18i0.387 DOI: https://doi.org/10.46381/reic.v18i0.387

Lo Cascio, P., 2008. Nacionalisme i autogovern: Catalunya, 1980-2003. Catarroja: Afers.

Martí, M., 2019. Prisoners in the community: the open prison model in Catalonia. Nordisk Tidsskrift for Kriminalvidenskab [en línea], 106(2), 211-231. Disponible en: https://doi.org/10.7146/ntfk.v106i2.124777 DOI: https://doi.org/10.7146/ntfk.v106i2.124777

Martínez Garay, L., ed., 2024. Three predictive policing approaches in Spain: VioGén, RisCanvi and VeriPol. Assessment from a human rights perspective. Papers [en línea], 9. Publicacions de la Universitat de València. Disponible en: https://regulation.blogs.uv.es/files/2024/05/Three-predictive-policing-perspectives-web-17.06.24.pdf

Martínez-Ariño, J., García-Romeral, G., Ubasart-González, G y Griera, M. (2015), Demonopolisation and dislocation:(Re-) negotiating the place and role of religion in Spanish prisons, Social compass, 62 (1), 3-21 DOI: https://doi.org/10.1177/0037768614560875

Miralles de Imperial, J., et al., 2021. Maragall i el govern de la Generalitat: les polítiques del canvi. Barcelona: RBA.

Montero, P., 2024. Capítol 1. Evolució històrica: Reptes i fites més rellevants. En: P. Montero y C. Vasilescu, eds., 40 anys de competències penitenciàries. Barcelona: Departament de Justícia (libro no publicado).

Montero, P., y Vasilescu, C., eds., 2024. 40 anys de competències penitenciàries. Barcelona: Departament de Justícia (libro no publicado).

Nomen, M., y Morata, T., 2014. Otra prisión es posible. Educación Social. Revista de Intervención Socioeducativa, 57, 96-105.

Observatori del Sistema Penal i els Drets Humans (OSPDH), 2004. L’empresonament a Catalunya. Barcelona: Edicions 1984.

Ollero, J., 2021. Penalismo mágico. Sevilla: Aconcagua Libros.

Pedrosa, A., 2024. Recerques a l’àmbit penitenciari català. En: P. Montero y C. Vasilescu, eds., 40 anys de competències penitenciàries. Barcelona: Departament de Justícia (libro no publicado).

Ramió, C., 2015. La extraña pareja. La procelosa relación entre políticos y funcionarios. Madrid: Catarata.

Redondo, S., et al., 1990. Programes de Rehabilitació a les presons. Barcelona: Departament de Justícia.

Requejo, F. ed., 2020. Liberal democracies and protection of self-government: How to protect territorial minorities from the decisions of the majority. Informe 2/2020. Barcelona: Generalitat de Catalunya, Institute of Self-Government Studies.

Rivera, I., 2016. Descarcelación. Puntos de partida para el desarrollo de un programa. Revista de Historia de las Prisiones, núm. 3.

Rivera, I., et al., 2023. La contención mecánica en las prisiones españolas desde la perspectiva de los derechos humanos [en línea]. Barcelona: Observatorio del Sistema Penal y los Derechos Humanos de la Universidad de Barcelona. Disponible en: https://www.revistadeprisiones.com/wp-content/uploads/2016/12/6.pdf

Rodríguez-Menés, J., Larrauri, E., y Güerri, C., 2018. Percepción de la calidad de vida en prisión. La importancia de una buena organización y un trato digno. Revista Internacional de Sociología [en línea], 76(2), 1-10. Disponible en: https://doi.org/10.3989/ris.2018.76.2.16.159 DOI: https://doi.org/10.3989/ris.2018.76.2.16.159

Ruggerio, V., Ryan, M., y Sim, J.,1995. Western European Penal Systems. Londres: Sage.

Síndic de Greuges de Catalunya, 2022. Les contencions mecàniques al sistema penitenciari de Catalunya. Anàlisi de la praxi i del marc regulador. Barcelona: Síndic de Greuges de Catalunya.

Tamarit, J.M., 2016. El sistema penitenciari català: fonament i exercici de la competència. Revista d’estudis autonòmics i federals, (23), 235-273.

Torres Ferrer, G., 2024. Model de rehabilitació. En: P. Montero y C. Vasilescu, eds., 40 anys de competències penitenciàries. Barcelona: Departament de Justícia (libro no publicado).

Torres López, J., 2024. Emergencia de la reinserción social de las personas privadas de libertad en el derecho internacional de los derechos humanos: aportaciones desde el modelo catalán de reinserción. Madrid: Ministerio del Interior.

Vallès, J.M., 2008. Una agenda imperfecta: amb Maragall i el projecte del canvi. Barcelona: Edicions 62.

Varona, G., 2019. Justicia restaurativa y justicia terapéutica: hacia una praxis reflexiva de transgresiones disciplinares. En: E. Pillado, ed., Hacia un proceso penal más reparador y resocializador : avances desde la justicia terapéutica [en línea]. Madrid: Dykinson, 25-55. Disponible en: https://doi.org/10.2307/j.ctvr7f87t.5 DOI: https://doi.org/10.2307/j.ctvr7f87t.5

Vicente, F., 2024. El model de participació i convivència (MPiC). En: P. Montero y C. Vasilescu, eds., 40 anys de competències penitenciàries. Barcelona: Departament de Justícia (libro no publicado).

Yin, R.K., 2014. Case study research: design and methods. 5ª ed. Thousand Oaks: Sage.

Publicado

10-12-2025

Cómo citar

Ferreira, C. . y Ubasart, G. (2025) «¿Un modelo penitenciario propio y diferenciado? : Características de la política de ejecución penal en Catalunya 40 años después del traspaso de las competencias», Oñati Socio-Legal Series. doi: 10.35295/osls.iisl.2451.

Número

Sección

Artículos temáticos